ชุมชนบ้านเขวา ตำบลเขวา อำเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม เป็นชุมชนสำคัญของภาคอีสาน มีประวัติความเป็นมายาวนาน ก่อนหน้านี้ผู้เขียนไม่ได้มีความรู้เกี่ยวกับชุมชนแห่งนี้ กระทั่งได้รู้จักกับพี่คนหนึ่งซึ่งเป็นชาวบ้านเขวาแห่งนี้ ทำให้ได้มีโอกาสมาทำความรู้จักกับชุมชนโบราณอีกแห่งหนึ่งของจังหวัดมหาสารคาม โดยเฉพาะกู่มหาธาตุ ที่ชาวบ้านทั่วไปมักเรียกว่า กู่บ้านเขวา ภาพถ่ายโดย ภาณุพงศ์ ธงศรี ก่อนที่เราจะไปรู้จักกับกู่บ้านเขวา ผู้เขียนอยากขอเล่าเรื่องประวัติความเป็นมาของชาวบ้านเขวาก่อนว่าได้อพยพย้ายถิ่นฐานมาจากที่ไหน ตามคำบอกเล่าของผู้เฒ่าผู้แก่ได้เล่าว่าคนในชุมชนบ้านเขวาได้อพยพมาจากจังหวัดร้อยเอ็ด เมื่อมาเจอหนองกระทุ่ม ซึ่งเป็นแหล่งน้ำอันอุดมสมบูรณ์ และกู่บ้านเขวา แสดงให้เห็นถึงพัฒนาการความเป็นมายาวนาน ชาวบ้านเลยเข้ามาตั้งถิ่นฐานจำนวนมาก พร้อมทั้งพื้นที่แห่งนั้นมีต้นเขวาขึ้นอยู่มากเลยเรียกชื่อหมู่บ้านว่า บ้านเขวา จนมาถึงปัจจุบัน ภาพถ่ายโดย ภาณุพงศ์ ธงศรี ด้วยเหตุนี้ปรางค์กู่ริมหนองกระทุ่มจึงถูกเรียกว่า กู่บ้านเขวา เป็นโบราณสถานที่มีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 18 รับวัฒนธรรมจากเขมรโบราณของชุมชนท้องถิ่น ตั้งอยู่ริมบึงน้ำใหญ่ชื่อว่าหนองกระทุ่ม ความสำคัญของกู่มหาธาตุ หรือกู่บ้านเขวาแห่งนี้ คือข้อสันนิษฐานที่เชื่อกันว่าน่าจะเป็นส่วนหนึ่งของอโรคยาศาล ตามพระโองการแห่งพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 เพราะพบพระพุทธไภษัชยคุรุไวทูรย์ประภา นั่งขัดสมาธิ ประนมมือ ถือสังข์ ซึ่งเป็นอิทธิพลความเชื่อของศาสนาพุทธในนิกายมหายาน ภาพถ่ายโดย ภาณุพงศ์ ธงศรี ที่สำคัญกู่บ้านเขวาแห่งนี้ เป็นโบราณสถานที่สร้างด้วยหินศิลาแลง แสดงถึงความเก่าแก่ของตัวปราสาท โดยสร้างขึ้นเป็นกระโจมรูปสี่เหลี่ยม มีกำแพงล้อมรอบทั้ง 4 ด้าน ทางเข้า – ทางออกจะมีที่ทิศตะวันออกเพียงทิศเดียว บริเวณโดยล้อมมีต้นไม้ขึ้นล้อมรอบแสดงให้เห็นถึงความเก่าแก่ของโบราณสถานแห่งนี้ซึ่งมีความสำคัญต่อพัฒนาการทางประวัติศาสตร์เป็นอย่างมาก ภาพถ่ายโดย ภาณุพงศ์ ธงศรี สำหรับการเดินทางไปกู่บ้านเขวา สามารถใช้เส้นทาง ทางหลวงหมายเลข 208 มหาสารคาม – ร้อยเอ็ด (ถนนแจ้งสนิท) โดยห่างจากตัวเมืองประมาณ 13 กิโลเมตร เมื่อมาถึงบริเวณแยกวิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยีมหาสารคาม สถาบันการอาชีวศึกษาเกษตรภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ให้เลี้ยวเข้าถนนฝั่งตรงข้ามประมาณ 2 กิโลเมตรก็จะถึงกู่บ้านเขวา โดยพื้นที่แห่งนี้ยังถือเป็นแหล่งอนุรักษ์ป่าไม้ที่สำคัญอีกด้วย ภาพถ่ายโดย ภาณุพงศ์ ธงศรี ผู้อ่านที่สนใจเดินทางเพื่อศึกษาศิลปะวัฒนธรรมอีสาน สามารถเข้าแวะชมกู่มหาธาตุ (กู่บ้านเขวา) ได้ ในทุกวัน เวลา 08.00 - 17.00 น. มีบริการเกี่ยวกับข้อมูลโบราณคดี และประวัติความเป็นมาของพื้นที่แห่งนี้ให้เราได้ศึกษาอย่างแน่นอน