หากพูดถึง "เมืองสารนาถ" ที่ตั้งอยู่ในรัฐอุตตรประเทศของอินเดีย ซึ่งถือเป็นเมืองที่มีสถานที่สำคัญทางพระพุทธศาสนาอยู่ 1 แห่ง นั่นก็คือ "ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน" ซึ่งเป็นที่ตั้งของ "ธรรมเมกขสถูป" หรือสถานที่แห่งการแสดงปฐมเทศนาขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในการประกาศพระศาสนา อันเป็นจุดเริ่มต้นของการเผยแผ่หลักธรรมคำสั่งสอนของพระพุทธองค์ให้เป็นที่ยึดเหนี่ยวของเหล่าพุทธศาสนิกชนทั้งปวงเป็นครั้งแรกภายหลังการตรัสรู้และการบรรลุมรรคผลด้วยพระองค์เอง จึงทำให้สถานที่แห่งนี้ผ่านพ้นกาลเวลามาแล้วหลายร้อยหลายพันปี และถือเป็น 1 ใน 4 สังเวชนียสถานที่เกี่ยวข้องกับองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งได้แก่สถานที่แห่งการประสูติ ตรัสรู้ แสดงปฐมเทศนา และ ปรินิพพาน ความสำคัญของสถานที่แห่งนี้ หลายคนคงเคยได้ยินผ่านหูผ่านตาในช่วงที่เรียนวิชาพระพุทธศาสนาตั้งแต่สมัยชั้นประถมศึกษากันมาบ้างแล้วว่า ป่าอิสิปตนมฤคทายวันแห่งนี้ เป็นสถานที่ที่พระพุทธเจ้าเคยแสดงปฐมเทศนา ธัมมจักกัปปวัตตนสูตรแก่เหล่าปัญจวัคคีย์ทั้ง 5 กระทั่งเกิดหลักธรรมคำสั่งสอนและเกิดพระสงฆ์ขึ้นเป็นครั้งแรก ซึ่งเป็น 1 ใน 5 ปัญจวัคคีย์ ที่เกิดความเลื่อมใสศรัทธาและเข้าใจ เข้าถึงหลักพระธรรมคำสั่งสอน จนกระทั่งขอบรรพชากับพระพุทธเจ้า จึงทำให้มีพระรัตนตรัยครบ 3 องค์โดยสมบูรณ์ คือพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ซึ่งล้วนเกิดขึ้นในบริเวณป่าอิสิปตนมฤคทายวันแห่งเมืองสารนาถแห่งนี้ สำหรับสถานที่ที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงปฐมเทศนาเป็นครั้งแรกนั้นว่ากันว่าคือบริเวณที่ตั้งของ ธรรมเมกขสถูปในปัจจุบันนั่นเอง สำหรับภายในบริเวณแห่งการแสดงปฐมเทศนาแห่งนี้ นอกจากกิจกรรมการกราบไหว้สักการะธรรมเมกขสถูป เพื่อเป็นการรำลึกถึงพระพุทธคุณขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแล้ว ภายในบริเวณโดยรอบอย่างเต็มไปด้วยโบราณสถานสิ่งปลูกสร้าง ซึ่งผ่านกาลเวลามาแล้วหลายร้อยหลายพันปีตั้งแต่ในยุคสมัยของพระเจ้าอโศกมหาราช พระมหากษัตริย์ของอินเดียผู้ยิ่งใหญ่ที่เลื่อมใสศรัทธาในบวรพระพุทธศาสนาเป็นอย่างยิ่ง ซึ่งได้ทรงสร้างสถานที่ที่เกี่ยวข้องกับพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทั้งการบูรณะปฏิสังขรณ์และการจัดสร้างศาสนสถานต่าง ๆ ที่ล้วนสร้างขึ้นในยุคสมัยของพระองค์แทบทั้งสิ้น อาทิ พระมูลคันธกุฎี ซึ่งถือเป็นกุฏิที่พระพุทธเจ้าทรงประทับเป็นแห่งแรกภายหลังจากการตรัสรู้ หรือการสร้างแท่นสำหรับนั่งปฏิบัติธรรมขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ตลอดจนเหล่าปัญจวัคคีย์ทั้ง 5 และพระสงฆ์ในยุคสมัยนั้น ซึ่งปัจจุบันบางส่วนเริ่มชำรุดเสียหายไปตามกาลเวลา จากการสังเกตบริเวณโดยรอบส่วนใหญ่แล้วนักท่องเที่ยวที่เข้ามาเที่ยวชมภายในบริเวณสถานที่แห่งนี้ เป็นพุทธศาสนิกชนที่เดินทางมาจากทั่วทุกมุมโลก เพื่อมากราบไหว้สักการะและรำลึกถึงพระพุทธคุณขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งมีทั้งการนั่งสวดมนต์ การเวียนเทียนรอบธรรมเมกขสถูป ตลอดจนการเดินเที่ยวชมเพื่อสำรวจและศึกษาแหล่งโบราณสถาน โบราณวัตถุ ซากปรักหักพังของสิ่งปลูกสร้างต่าง ๆ ที่เริ่มเสื่อมสลายไปตามกาลเวลา ซึ่งมีอยู่มากมายและล้วนมีความเกี่ยวข้องเชื่อมโยงกับองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในยุคพุทธกาลทั้งสิ้น การเดินทางมาเมืองสารนาถแห่งนี้สามารถเดินทางมาได้โดยรถยนต์โดยสารหรือรถรับจ้างจากตัวเมืองพาราณสี ซึ่งถือเป็นเมืองท่องเที่ยวชื่อดังที่มีแม่น้ำคงคาไหลผ่าน โดยทั้งพาราณสีและสารนาถอยู่ห่างกันประมาณ 10 กิโลเมตร จึงไม่ไกลกันมาก การใช้บริการรถยนต์โดยสารของคนในท้องถิ่นจึงเป็นทางออกที่ดีในระกว่างการเดินทางท่องเที่ยวในภูมิภาคนี้ โดยเฉพาะในแง่ของความชำนาญในเส้นทางเนื่องจากการเดินทางในภูมิภาคนี้ของประเทศอินเดียส่วนใหญ่แล้วถนนหนทางต่าง ๆ ยังคงเต็มไปด้วยหลุมบ่อและฝุ่นควัน จึงค่อนข้างเป็นไปอย่างยากลำบากและใช้เวลาในการเดินทางที่ยาวนานมากกว่าปกติพอสมควร ซึ่งหากใครที่ตัดสินใจจะมาเที่ยวยังสถานที่แห่งนี้ ก็ควรเตรียมสภาพร่างกายให้พร้อม เพื่อให้การเดินทางเป็นไปอย่างราบรื่นขณะเดินทาง ภาพถ่ายโดยผู้เขียน