อาณาจักรทวารวดี มีชื่ออยู่ในประวัติศาสตร์ชาติไทยแต่โบราณมา แต่มีปรากฏหลักฐานอยู่หลายแห่ง ทั้งนครปฐม สิงห์บุรี ลพบุรี สุพรรณบุรี ทำให้นักโบราณคดีต้องค้นคว้าหาหลักฐานมาอ้างอิง เพื่อตอบให้ได้ว่า อาณาจักรทวารวดีที่ปรากฏในประวัติศาสตร์ไทยนั้น อยู่ในจังหวัดไหนกันแน่ แต่บทความชุดนี้ ไม่ได้ชวนค้นคว้าประวัติศาสตร์ หากตามรอยทวารวดีไปที่นครปฐมกับหลักฐานที่น่าชื่นชม คือ อนุสาวรีย์กลางแจ้ง ที่วัดพระประโทณเจดีย์ จังหวัดนครปฐม มีป้ายประกาศของทางวัดแสดงไว้ชัดเจนว่า ที่นี่เก็บรวบรวมโบราณวัตถุมาไว้เพื่อศึกษาประวัติศาสตร์ ความเก่าแก่เกือบ 100 ปีแล้ว เป็นเครื่องยืนยันซ้ำอีกว่า ประวัติศาสตร์ทวารวดีนั้น นานกว่านั้นมาก ซึ่งตรงกับผลงานการค้นคว้าของนักโบราณคดีไทย ลักษณะของอนุสาวรีย์กลางแจ้งแห่งนี้ มองผิวเผินจะเหมือนภูเขาจำลองผสมกับเจดีย์ ถ้ามองผ่านก็ไม่มีอะไร แต่เมื่อเข้าไปดูใกล้ ๆ จึงชัดเจนในสิ่งที่ป้ายประกาศเอาไว้ การเก็บรวมรวมโบราณวัตถุของที่นี่ นับเป็นภูมิปัญญาที่น่าชื่นชม เพราะวัตถุโบราณแต่ละชิ้น ค่อนข้างจะผสมผสาน และมีชิ้นเล็ก ๆ เป็นส่วนใหญ่ ไม่ว่าจะเป็นเศียรพระ สิ่งปรักหักพังของสิ่งปลูกสร้าง ผู้คนในยุคนั้น เครื่องประดับตกแต่งที่ใช้กัน เครื่องถ้วยชาม ฯลฯ สิ่งเหล่านี้ส่องให้เห็นประวัติศาสตร์ ซึ่งถ้าเก็บไว้ในตู้ จะต้องมีการดูแลรักษายากกว่านี้ เพราะเกรงจะสูญหาย โดยผู้ไม่ประสงค์ดี แต่เมื่อรวบรวมมาสร้างเป็นเจดีย์ อนุสาวรีย์โบราณวัตถุทวารวดีชิ้นนี้ คนที่สนใจสามารถเข้าถึงโบราณวัตถุได้อย่างใกล้ชิด ทางวัดผู้ดูแลรักษาก็ง่าย นับว่าน่ายกย่อง เห็นแล้วยังรู้สึกทึ่ง ทวารวดี เป็นยุคต้นประวัติศาสตร์ของชาติไทย มีหลักฐานปรากฏอยู่ในหลาย ๆ ที่ นักโบราณคดีต้องใช้การค้นคว้าและประติดประต่อเรื่องราว เพื่อบอกเล่าให้เราฟังอีกต่อหนึ่ง แต่สิ่งที่เห็นได้ชัดก็คือ พระพุทธรูป พระพุทธศาสนา ความเชื่อทั้งทางพุทธและทางพราหมณ์ของประเทศเราถูกถ่ายทอดต่อเนื่องมาจากยุคสมัยที่เรียกว่าทวาราวดี เช่นกัน กลุ่มวัฒนธรรมนี้เชื่อว่า อยู่ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 12 จนถึงพุทธศตวรรษที่ 16 การศึกษาของเก่า จะทำให้เรามีแรงบันดาลใจย้อนกลับไปศึกษาความเป็นมาที่แท้จริงของชนชาติไทย บรรพบุรุษของเราคือใคร ย้ายมาจากไหน หรืออยู่ที่นี่ตั้งแต่ต้น หมายเหตุ วัดพระประโทณเจดีย์ อยู่ที่ถนนหลังพระ ในตัวเมืองนครปฐม สะดวกต่อการเดินทางไป ให้ GPS นำทางได้เลย