บ้านเลขที่ 1 ตั้งอยู่ถนนสิงหนาทบำรุง บ้านไม้สักกว่าร้อยปีเป็นเรือนเดิม ของพระยาสิงหนาทราชาลัยเจ้าเมืองคนแรกของแม่ฮ่องสอน เป็นแหล่งท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์ตั้งอยู่ใจกลางเมือง หากเดินเข้ามาก็จะพบเจอกับกำแพงเล่าเรื่องราวปอยส่างลอง รำนก รำโต วิถีชีวิต ประเพณี วัฒนธรรมอันดีงามของชาวแม่ฮ่องสอน มีสีสันความงดงามของผู้มีฝีมือบรรจงลงบนกำแพง เมื่อเดินมาถึงใต้ถุนบ้านจะพบกับไม้แกะสลักเป็นหุ่นซึ่งมีความเป็นเอกลักษณ์ของชาวไทใหญ่ ผู้หญิงจะเกล้าผม ใส่ซิ่น(ผ้าถุงในภาษาไทย) และมีโถงปา(ย่ามในภาษาไทย) ผู้ชายโพกศีรษะด้วยผ้าเคนโห กางเกงโห่งย้ง และใส่เสื้อไต แต่ที่น่าแปลกคือ มีไม้แกะสลักศิลปะขอมมาตั้งอยู่คู่กัน ดูแล้วขลังไปอีกแบบค่ะ ทางขึ้นบ้านมี 3 ทางคือบันไดหน้าบ้าน หลังบ้าน และครัว มาชมด้านบนกันบ้างค่ะ ภายในเรือนนั้นกว้างใหญ่ จะแบ่งเป็นห้อง ๆ หากเดินเข้าหน้าบ้านก็จะเจอกับห้องหลายห้อง มีความกว้างขวางบวกกับความมืดความเงียบสงัด แต่พอเปิดหน้าต่างออกค่อยหายใจโล่งไปบ้างค่ะ 1. ห้องโถงที่1 ก้าวขาเข้ามาในห้องแรกก็จะรู้สึกเย็นยะเยือก ภายในห้องก็จะมีเสาตกน้ำมัน ซึ่งมีทองคำเปลวและชุดสไบสีเขียวห้อยไว้คู่กัน และห้องนี้สามารถทะลุไปอีกห้องหนึ่ง 2. ห้องโถงที่2 ห้องนี้เป็นห้องพัก ซึ่งชาวญี่ปุ่นได้มาอาศัยตอนสมัยสงครามโลก 3. ห้องโถงที่3 ห้องนี้อดีตผู้เขียนไม่มั่นใจว่าใช้เป็นห้องอะไร แต่ปัจจุบันใช้เอาไว้เก็บวัตถุโบราณ มีเครื่องพิมพ์ดีด โทรศัพท์ อีกทั้งยังมีปืนโบราณซึ่งใช้ในการสู้รบในสมัยนั้น 4. ห้องโถงที่4 ถัดจากห้องเก็บวัตถุโบราณ เป็นห้องสอบสวนเพราะในยุคนั้นจะชำระคดีต่าง ๆบ้านเจ้าพระยา ภายในห้องมีความอึมครึม มีโต๊ะขนาดใหญ่และเก้าอี้ 1 ตัวเพื่อไว้เจรจาในการสอบสวนต่าง ๆ5. ห้องโถงที่5 ห้องนี้ผู้เขียนไม่รู้จะบรรยายยังไงดี เมื่อก้าวขาเข้ามาในห้องนี้รู้สึกตกใจเหมือนกัน ห้องนี้จะมีความแคบกว่าห้องอื่นและยังมีบันไดลงด้านข้าง 6. ห้องโถงที่6 ส่วนห้องนี้ไม่กว้างมากนักน่าจะใช้เป็นการทำครัวหรืออาหารต่าง ๆ ภายหน้าบ้านยังมีระเบียงกว้าง ๆ มีโต๊ะและเก้าอี้วางเรียงรายไว้สำหรับนั่งชมวิว และจะมองเห็นบรรยากาศข้างบ้าน บรรยากาศรอบบ้านนั้นสงบร่มรื่น บ้านหลังนี้ไม่ทรุดโทรมมากนักเพราะได้รับการบูรณะอยู่ตลอดเวลา ตอนนี้กำลังปรับปรุงบ้านดังกล่าวให้เป็นพิพิธภัณฑ์เพื่อให้เยาวชนรุ่นหลังได้เข้ามาศึกษา แม้ตอนนี้จะยังไม่อนุญาตให้บุคคลภายนอกได้เข้าไปเยี่ยมชมอย่างเป็นทางการ เพราะต้องทำการขออนุญาตการเข้าชมจากหลายหน่วยงานอย่างถูกต้อง เช่น เทศบาล ททท. และตำรวจภูธรเมืองแม่ฮ่องสอน ครั้งนี้ผู้เขียนรู้สึกภาคภูมิใจที่ได้เกิดมาเป็นชาวแม่ฮ่องสอน จังหวัดเล็ก ๆ ที่ยังมีกลิ่นอายวัฒนธรรมดั้งเดิมสืบเนื่องมาถึงปัจจุบัน หากที่นี่เปิดให้เข้าชมได้เมื่อไหร่ ผู้เขียนจะมาประชาสัมพันธ์อย่างแน่นอนค่ะ พิกัด ถนนสิงหนาทบำรุง ตำบลจองคำ อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน ทุกภาพโดยผู้เขียน สีดา