ชัมบาลา ยูโธเปียแห่งหลังคาโลก ดินแดนลึกลับที่ไม่ปรากฎบนเส้นขอบฟ้า

การเดินทางไปเยือนดินแดนหลังคาโลกอย่าง ทิเบต นั้น เรียกได้ว่าเป็นเป้าหมายปลายทางในฝันของนักเดินทาง แทบทุกคน เป็นที่ที่มีความลุ่มลึก มีจิตวิญญาณ ความศรัทธา ผสมกับพิกัดทางภูมิศาสตรที่เป็นประเทศที่สูงที่สุดในโลก รวมถึงเรื่องราวของดินแดนอันสงบสุขดั่งสรวงสวรรค์อย่าง ชัมบาลา ที่มีแต่คนเฝ้าฝันอยากไปเห็นด้วยตาตนเองกันสักครั้ง

แต่ถ้าจะให้บอกกันตั้งแต่วรรคนี้เลยว่าชัมบาลานั้นไม่มีอยู่จริง! คงมีคนงงว่าเกริ่นมาขนาดนี้ตัดจบเฉยเลย คือว่าตัวเมืองนั้นไม่ได้มีจุดที่ตั้งอยู่จริงบนแผนที่ใดๆ ในโลก แต่มันมีอยู่จริงในอีกความหมายหนึ่ง ส่วนจะเป็นในแง่ไหน ขอเชิญตามไปอ่านกันต่อได้เลยครับ

ภาพ A Map to Shamhala 2010 แผนที่จากความคิดของศิลปิน Eric Whollem

“ชัมบาลา” อยู่ตรงไหน

ถ้าตอบกันอย่างสามัญที่สุด ชัมบาลา เป็นนครแห่งอุดมคติที่พุทธศาสนิกชนที่นับถือพุทธศาสนาฝ่ายมหายานเชื่อว่ามีอยู่จริง เปรียบเทียบง่ายๆ ชัมบาลาในความคิดของพุทธฝ่ายมหายานก็คือ “ดินแดนแห่งพุทธภูมิ” นั่นเอง อารมณ์เหมือนยูโธเปียตามความเชื่อของซีกโลกตะวันตกหรือ “ดินแดนพระศรีอาริย์” แบบบ้านเรา

จริงๆ ในแถบดินแดนฝั่งทิเบตนี้มีคำอีกคำหนึ่ง ที่โด่งดังเป็นที่รู้จักของคนทั่วโลก นั่นก็คือคำว่า “แชงกรีลา” (ที่ไม่ใช่โรงแรม ร้านอาหาร และยี่ห้อขนมไหว้พระจันทร์) คำว่าแชงกรีลาปรากฎโฉมต่อสายตานักอ่านทั่วโลกครั้งแรก ในฐานะเมืองลึกลับจากนวนิยายที่ชื่อ Lost Horizon ของนักประพันธ์ James Hilton

ซ้ายคือนิยาย Lost Horizon ของนักประพันธ์ James Hilton และขวาคือเวอร์ชั่นภาพยนตร์

ในนวนิยายเล่มดังกล่าว ได้กล่าวถึงชาวตะวันตกกลุ่มหนึ่ง ได้นั่งเครื่องบินลำเล็กลำหนึ่งผ่านมาทางเทือกเขาหิมาลัย แต่แล้วเครื่องบินเกิดขัดข้อง และได้ตกลงในพื้นที่แถบนี้ หลังอุบัติเหตุดังกล่าว พวกเขาได้รับความช่วยเหลือจากผู้คนลึกลับกลุ่มหนึ่ง คนเหล่านี้ได้พาพวกเขาเข้าไปยังดินแดนอันลึกลับที่ซุกซ่อนอยู่ในเทือกเขาที่ปกคลุมด้วยหิมะ เป็นดินแดนที่ไม่เคยติดต่อกับโลกภายนอก และไม่มีผู้คนจากโลกภายนอกคนใดเคยเข้าไปถึงมาก่อน ที่นี่เป็นเหมือนดั่งดินแดนในฝัน รายรอบด้วยภูเขาหิมะ ผู้คนต่างอยู่กันอย่างสันติสุข และปกครองดูแลโดยพระลามะระดับสูง ชื่อของเมืองนั้นคือ “แชงกรีลา”

หลังจากนิยายเรื่องนี้ได้รับการตีพิมพ์ มันโด่งดังจนมีคนมาซื้อลิขสิทธิ์ไปทำเป็นภาพยนตร์ และประสบความสำเร็จมาก จากนั้นมาคนจำนวนไม่น้อยก็หลงใหลในความลึกลับแห่งนครอันสงบสุขที่ไม่มีอยู่บนแผนที่

ตามความเชื่อทิเบตเชื่อว่าชัมบาลาสงบสุขจากคติความเชื่อของคนในอาณาจักรที่ศรัทธาพุทธศาสนาจนกลายเป็นดินแดนพุทธภูมิ

และเนื่องจากพิกัดในนิยายเล่มนั้นระบุเอาไว้ว่า เมืองลึกลับอันแสนสุขนั้นอยู่แถบเทือกเขาหิมาลัย ทำให้ประเทศแถบนั้นต่างพยายามอ้างว่า แชงกรีลาที่มีอยู่จริงนี้ อยู่ในพื้นที่เขตประเทศของตน แต่มีนักวิเคราะห์จำนวนไม่น้อย มองว่าเจมส์ ฮิลตัน ได้ไอเดียเมืองลึกลับแชงกรีลาในนวนิยายของเขามาจาก “ชัมบาลา” (Shambala) จากความเชื่อของทิเบต

ชัมบาลา คืออาณาจักรในตำนานของทิเบต เป็นสังคมในอุดมคติซึ่งเป็นต้นตอแห่งศิลปศาสตร์และอารยธรรมของเอเชีย ปัจจุบัน เป็นดินแดนแห่งสันติสุขและความรุ่งเรืองด้วยขนบธรรมเนียมที่ดีงามและสงบสว่างด้วยพุทธศาสนาครับ

By Till Niermann – Own work, CC BY-SA 3.0

ชาวทิเบตเชื่อว่าอาณาจักรชัมบาลานั้นยังดำรงอยู่อย่างซ่อนเร้น ในหุบเขาลี้ลับในเทือกเขาหิมาลัย ขณะที่บาง ตำนานกล่าวว่าอาณาจักรชัมบาลาได้สาบสูญไปหลายร้อยปีแล้ว แต่ก็มีนักวิชาการชาวตะวันตกบางส่วนได้สันนิษฐานว่า อาณาจักรชัมบาลาอาจจะเป็นอาณาจักรโบราณแห่งใดแห่งหนึ่งซึ่งมีบันทึกอยู่ในเอกสารทางประวัติศาสตร์ ขณะที่หลายคนเชื่อว่าเรื่องราวเกี่ยวกับชัมบาลาเป็นเพียงเรื่องเล่าขานเท่านั้น

แผนที่ชัมบาลา วาดด้วยคติพุทธมหายาน

บางตำนานของทิเบตเชื่อว่า ชัมบาลาเป็นเมืองที่มีกษัตริย์ปกครอง ตั้งอยู่ในเทือกเขา กษัตริย์พระองค์แรกแห่งชัมบาลา ได้รับฟังพระธรรมคำสอนจากพระศากยมุนีพุทธเจ้า พระองค์ปฎิบัติธรรมจนได้เป็นอริยบุคคล และประชาชนในอาณาจักรของพระองค์ต่างก็หันมานับถือพุทธศาสนา ปฎิบัติสมาธิภาวนาจนผู้คนทั้งหมดทั้งสิ้นของอาณาจักรนี้ บรรลุธรรมได้เป็นอริยบุคคลกันหมด ที่เมืองนี้จึงมีแต่ความสวยงามและสงบสุข ผู้คนอายุยืนยาว และไม่มีโรคภัยร้ายแรงเบียดเบียน ไม่มีสงคราม ไม่มีความเบียดเบียนใดๆ ต่อกัน

ในบรรดาคุรุธิเบตหลายท่านมีประเพณีซึ่งถือว่าอาณาจักรชัมบาลามิใช่สถานที่ ซึ่งดำรงอยู่ภายนอก หากเป็นรากฐานของสภาวะการหยั่งรู้และการประจักษ์แจ้ง อันเป็นศักยภาพที่ดำรงอยู่ภายในตัวมนุษย์ทุกคน

ดังนั้น เมื่อมีคนมาถามว่าชัมบาลาคืออะไร? เราจึงบอกได้ว่า มันไม่ใช่เมืองไหน หรือจุดไหนบนแผนที่ทิเบตจริงๆ แต่เป็นเมืองในอุดมคติ เป็นเมืองแห่งพุทธภูมิ เมืองที่มีความเชื่อว่า หากอยู่ในสภาวะที่จิตสะอาด มีความตั้งมั่นและศรัทธาบนความดีงามทั้งกาย วาจา ใจ ก็จะเดินทางไปถึงชัมบาลาได้ นั่นเองครับ